Η ηθική συμπεριφορά των ζώων (επιστημονικά πειράματα)

          βίντεο

Περιγραφή του βίντεο

         Εμπάθεια, συνεργασία, δικαιοσύνη και αμοιβαιότητα: η φροντίδα για την ευημερία των άλλων μοιάζει ένα πολύ ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Αλλά ο Frans de Waal μοιράζεται μαζί μας μερικά εκπληκτικά βίντεο από πειράματα στη συμπεριφορά των ζώων -πρωτευόντων και άλλων θηλαστικών-, που δείχνουν πόσα από αυτά τα ηθικά χαρακτηριστικά μοιραζόμαστε πράγματι με εκείνα.

        

Σχόλιό μου

         Είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει εδώ:
         Από τη μία έχουμε τους μεταμοντέρνους φιλοσόφους, που θεωρούν πως η ανθρώπινη ηθική είναι ένα αυθαίρετο θέμα. Εμφανίστηκε κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, όπως και ο ανθρώπινος νους γενικά.
         Από την άλλη έχεις τους εξελικτικούς βιολόγους, που σου λένε ότι η ανθρώπινη ηθική «εξελίχθηκε» μέσα από φυσικές διαδικασίες. Ακριβώς όπως (σύμφωνα με την ερμηνεία τους) μέσα από κάποιες φυσικές και άσχετες με την ηθική εγκεφαλικές διαδικασίες το χασμούρημα γίνεται «κολλητικό», στον άνθρωπο και στα ζώα, ομοίως η ενσυναίσθηση και άλλα στοιχεία της ηθικής προβάλλουν από μόνα τους, δίχως Θεό και θρησκείες, μέσα από τη δομή του σώματος/εγκεφάλου και τα εκφράζουμε στην κοινωνία.
         Λοιπόν είναι η ανθρώπινη ηθική ένα μη αυθαίρετο θέμα, σύμφωνα με αυτούς τους επιστήμονες; Υπάρχουν αντικειμενικά μέτρα και σταθμά με τα οποία μπορούμε να κρίνουμε πως κάτι είναι καλό και κάτι κακό; Ή είναι η ηθική απλά μία αίσθηση που μας προκαλείται από το σώμα, χωρίς να μπορούμε να την αξιολογήσουμε με οποιοδήποτε τρόπο πέρα απ΄ το να πούμε πως ίσως μας βολεύει σε κάποιες περιστάσεις;
         Αυτό λέει ο ομιλητής για τα ζώα. Πως το ένα ζώο βοηθάει το άλλο ακόμα κι όταν δεν έχει κάτι να κερδίσει, επειδή το δεύτερο ζώο θα του το ανταποδώσει σε μια άλλη ευκαιρία. Άρα τελικά και η ίδια η ενσυναίσθηση αφορά τον εαυτό μας, ακόμα κι όταν φαινομενικά υποστηρίζουμε τον παρτενέρ μας στο να πάρει κι αυτός σταφύλια και μέχρι τότε αρνούμαστε να πάρουμε εμείς. Η τέτοια συμπεριφορά είναι ένας εγκεφαλικός συντονισμός, παρόμοιος με του χασμουρητού, που απλά συνέβη να εξελιχτεί από τη φύση, ίσως γιατί η ενσυναίσθηση και η συνεργασία μάς βολεύει σε κάποιες περιπτώσεις, όπως όταν χρειάζεται να τραβήξουμε μαζί ένα βάρος.
         Όμως, αν είναι έτσι, τότε σε τι πραγματικά διαφέρει η οπτική των μεταμοντέρνων φιλοσόφων από αυτή των επιστημόνων; Και οι δύο βλέπουν την εμφάνιση της ηθικής ως ένα τυχαίο ιστορικό συμβάν. Στη μία περίπτωση έγινε στη γαλλική επανάσταση, στην άλλη περίπτωση έγινε κατά τη διαμόρφωση των πρωτευόντων θηλαστικών. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις όμως, η ηθική είναι αυθαίρετη. Είναι ένα φαινόμενο που βασίζεται στη λειτουργία του εγκεφάλου. Είναι καλό ή κακό να ωθούν οι νευρώνες των ηλεκτρισμό έτσι ή αλλιώς; Τίποτα απ' τα δύο, είναι απλά ουδέτερο.
         Λοιπόν ο σκοπός αυτών των πειραμάτων είναι να ξεφορτωθούν τη θρησκεία ως πηγή ηθικής. Ο σκοπός είναι να πούμε: η ιδέα της θρησκείας πως ο Θεός θα ήθελε από εμάς να κάνουμε το ένα ή το άλλο είναι εσφαλμένη. Η ηθική βγήκε από φυσικούς συντονισμούς του εγκεφάλου και δεν σχετίζονται με τη θρησκεία.
         Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Ότι δεν μπορείς να χαρακτηρίσεις μια ηθική κρίση αντικειμενικά έγκυρη. Άρα, τελικά, ότι μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις.

         Όμως υπάρχει και μια άλλη ερμηνεία των πειραμάτων.
         Αν, όπως μας λέει ο μυστικισμός, υπάρχει ένας ουράνιος κόσμος ο οποίος είναι ενοποιημένος, και όπου οι ατομικές οντότητες είναι και συμπαντικές, σε διάφορους βαθμούς, δηλαδή αν η πνευματική εξέλιξη κατευθύνεται προς την ενοποίηση και την οικουμενικότητα, στην οποία μετέχουν οι ατομικές ψυχές ανάλογα με το επίπεδο εξέλιξής τους, τότε αυτό που βλέπουμε στα πειράματα αυτά θα μπορούσε να είναι η δυνατότητα της ψυχής του ζώου να βγαίνει έξω από τον εαυτό της και να γίνεται συμπαντική. Δηλαδή βλέπουμε αυτή τη δυνατότητα καθώς παρακολουθούμε την ψυχή (και όχι μοναχά τον εγκέφαλο) πρωτευόντων θηλαστικών. Τούτη η δυνατότητα συντονισμού υπάρχει και στην ίδια την ύλη. Δεν υπάρχει μόνο στους εγκεφάλους, μα και στα ίδια τα σωματίδια (π.χ. κβαντική διεμπλοκή), όπως μας περιγράφει η κβαντική φυσική. Όμως άλλος είναι ο απλός συντονισμός ηλεκτρονίων, άλλος ο συντονισμός του χασμουρητού, άλλος ο συντονισμός που μας κάνει να βγάλουμε το σακάκι μας μία κρύα μέρα για να το δώσουμε σε ένα άγνωστο που κρυώνει περισσότερο από εμάς. Απλά και μόνο επειδή πρόκειται για κάποιο είδος συντονισμού σε όλες τις περιπτώσεις, δεν σημαίνει ότι είναι ο ίδιος συντονισμός –ένας συντονισμός του "εγκεφάλου"– και όλοι ξέρουμε πως οι πράξεις ελεημοσύνης και συμπόνιας, προς τις οποίες η θρησκεία μάς προτρέπει, δεν γίνονται αυτόματα από κάποιον "συντονισμένο" εγκέφαλο, μα είναι προϊόν της προσωπικής μας συνειδησιακής προσπάθειας, διεύρυνσης και υπέρβασης προσκολλήσεων και ψυχικών μικροτήτων.
         Θα μπορούσαμε να πούμε πως πίσω από όλα υπάρχει ψυχή. Όμως άλλο η ψυχή του ηλεκτρονίου και άλλο η ψυχή του Μπετόβεν. Άλλο η ψυχή της συμπόνιας και άλλο η ψυχή του χασμουρητού. Εδώ χρειάζεται μια πραγματική επιστήμη του συντονισμού, κι όχι η ομαδοποίηση των πάντων σε ένα τσουβάλι. Η τέτοια ομαδοποίηση προδίδει ένα υποκείμενο κίνητρο: να αρνηθούμε την φωνή της συνείδησής μας, η οποία μάς φέρνει σε πόλεμο με τους αυτοματισμούς της ύλης, και να αναγάγουμε τους αυτοματισμούς αυτούς –όπως τον σεξουαλικό αυτοματισμό– σε πηγή, απόλυτο νόμο και Θεό μας.
         Εξού και, προς το τέλος του βίντεο, η εικόνα του Δαρβίνου: του συμβόλου της φιλοσοφίας πως ο άνθρωπος είναι ζώο. Και πως η βάση είναι «από κάτω προς τα πάνω», ότι αρχίζουμε από κάτω, μάλλον παρά ότι είμαστε πνεύματα που πέσαμε στην εμπειρία της ύλης και ποθούμε να γίνουμε πνεύματα ξανά.
         Εξού και στην αρχή του βίντεο επίσης, ο πίνακας του Ιερώνυμου Μπος που ισχυρά υπαινίσσεται παρτούζες, και το σχόλιο του ομιλητή σχετικά με το πώς θα βλέπαμε την ηθική αν δεν υπήρχε η πτώση στη σάρκα, η θρησκευτική έννοια της πτώσης στη σάρκα. Μια τέτοια αλλαγή κοσμοθέασης, όπου χανόταν αυτή η έννοια, η έννοια της «πτώσης» στη σάρκα και της ύπαρξης μιας αντίθετης οντότητας, του πνεύματος, λέει ο ομιλητής πως έζησε ο ζωγράφος, ανήσυχος, την εποχή που βίωσε τη Γη.

         «Το ενδιαφέρον μ' αυτόν σε σχέση με την ηθική είναι πως έζησε σε μία εποχή όπου η επιρροή της θρησκείας έφθινε και πιστεύω ότι αναρωτιόταν τι θα συνέβαινε στην κοινωνία αν δεν υπήρχε θρησκεία ή αν υπήρχε λιγότερη θρησκεία. Ζωγράφισε λοιπόν αυτόν τον διάσημο πίνακα, «Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων», τον οποίο κάποιοι ερμήνευσαν ως την ανθρωπότητα πριν την Πτώση, ή την ανθρωπότητα χωρίς καμία Πτώση. Και αυτό σε κάνει να αναρωτιέσαι τι θα είχε συμβεί αν δεν είχαμε γευτεί τον λεγόμενο καρπό της γνώσης και τι είδους ηθική θα είχαμε.»

         Και στο τέλος του βίντεο:
         «Κι έτσι δουλεύουμε πάνω στα συγκεκριμένα θέματα για να δούμε αν μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ηθική από κάτω προς τα πάνω, κατά κάποιον τρόπο, χωρίς να εμπλέκουμε αναγκαστικά τον Θεό και τη θρησκεία, και να δούμε πώς μπορούμε να φτάσουμε σε μια ηθική η ύπαρξη της οποίας είναι αποτέλεσμα της (φυσικής) εξέλιξης.»

         Ούτε και προσβάλλονται πραγματικά, με τα πειράματα αυτά, οι θεωρητικοί της επιθετικότητας, αυτοί που βλέπουν τον άνθρωπο ως μια μηχανή ανταγωνισμού και συμφεροντολογικής πράξης, που εκφράζεται στα γονίδια (το «Εγωιστικό Γονίδιο» του Ντόκινς), και λόγω αυτών στην οικονομία και την πολιτική. Διότι, αυτή η δεύτερη τάση που βλέπουμε να υπάρχει στα ζώα, η τάση της συνεργασίας, είναι, και πάλι, απλά ένα φυσικό χαρακτηριστικό. Δεν μπορούμε να την κρίνουμε «ηθική» ή «ηθικότερη» από την άλλη, αν έρχεται «από κάτω», από την ύλη. Είναι απλά ό,τι είναι. Κι έτσι, δεν υπάρχει βάση για να πούμε «πρέπει να προτιμήσεις αυτό αντί εκείνο».
         Άρα, και πάλι, διαγράφεται και χάνεται η ηθική, και αφήνεσαι να είσαι, κάθε φορά, όπως σου καπνίσει, ή όπως αποφασίσει ο εγκέφαλος ή όποια άλλη μηχανιστική λειτουργία.

         Ο άνθρωπος που θέλει να είναι ηθικός δεν κοιτά στην επιστήμη για την ηθική του. Ακονίζει τη συνείδησή του και παίρνει ως πρότυπα αυτούς που ανέβηκαν ψηλά.
         Ψηλά στον Ουρανό, όχι ψηλά στις επιχειρήσεις, στα χρήματα ή στη φήμη.

         Οι άνθρωποι αυτοί λέγονται φωτισμένοι και άγιοι. Είναι αυτοί που καταλαβαίνουν πώς πρέπει να είναι για να αρέσουν στον Θεό, όχι αυτοί που νομίζουν πως ξέρουν πώς είναι ο εγκέφαλος, τα γονίδια, τα ηλεκτρόνια και η φυσική ύλη.

         Αυτή είναι η διαφορά της υποτιθέμενης γνώσης από τη σοφία.
         Η σοφία αφορά τη σχέση σου με τον Θεό, και την μετάθεσή σου από τον περιορισμένο εαυτό/σώμα στο κέντρο τού είναι, περνώντας από τη βάση στην κορυφή, και από την επιφάνεια διαπερνώντας τα βάθη, μέσα στα οποία βιώνεις τα κύματα των μεταβαλλόμενων μορφών ως νερό και αίμα σου.

----------------------
---------------------------------